Duizenden kilometers vliegen om te overwinteren
De vogeltrek
Dit artikel is een uitgebreidere versie dan het artikel in ESpecial Life Magazine. Het gaat verder in op de invloed van wind en de plaatsen waar je het beste heen kunt gaan.
De Straat van Gibraltar is ieder voor-en najaar een belangrijke vliegroute wanneer miljoenen vogels de overtrek wagen van Afrika naar Europa en andersom. Vogelaars komen speciaalvoor dit verschijnsel naar de Straat, om vervolgens urenlang met hun verrekijkers de lucht af te turen. Er worden zelfs speciale vogelreizen georganiseerd. Voor mij een reden om eens in deze vogelwereld te duiken en dus gingen wij in maart op pad met wild life gids Nacho.
Miljoenen vogels van meer dan 200 verschillende soorten trekken ieder jaar, aan het einde van de zomer en in de herfst, naar hun overwinteringsgebieden in Afrika en het Middellandse Zee gebied, om in de lente terug te keren naar de broed gebieden. Tijdens de trek zijn er een tweetal grote barrières, de Middellandse Zee en de Sahara. De vogels moeten een route vinden waarbij de gevaren worden geminimaliseerd en de inspanningen zo optimaal mogelijk zijn. Deze routes staan bekend als de migratie of vliegroutes.
De Straat van Gibraltar vormt daarom een belangrijke plek voor de migratie. Hier liggen twee routes. Gelegen tussen de twee grote continenten, Afrika en Europa, is het dé route voor de trek van noord naar zuid en vice versa. De vogels willen een lange vlucht over de zee beperken en kiezen voor de Straat die een natuurlijke trechter vormt, zowel op de heen-als terugreis. Maar ook voor zeevogels, die trekken van west naar oost en daarbij zoveel mogelijk over zee willen vliegen, vormt de Straat de enige manier om uit de Middellandse zee te komen.
Verschil tussen voor-en najaar, beste tijd om te gaan
Verschil tussen voor-en najaar, beste tijd om te gaan
De migratie vindt eigenlijk plaats gedurende het gehele jaar, al hebben de diverse soorten hun eigen specifieke maandvoorkeur. De grote voorjaarstrek vindt plaats tussen half februari en mei. Maart is de beste maand voor de meeste roofvogels, behalve de vale gier die liever in mei overtrekt. Voor zangvogels is april de beste maand en zeevogels hebben een voorkeur voor de periode februari-april. Maar er zijn uitzonderingen. Voor wie interesse heeft in het spotten van een bepaalde soort bestaat voldoende documentatie om te weten te komen wat de beste maand is om er op uit te trekken.
Na het broeden op het Europese continent, voeren vogels de herfstmigratie uit, die plaats vindt tussen juli en november, met de nadruk op augustus-oktober. Daarom worden in het najaar, meer nog dan bij de voorjaarstrek, op sommige dagen heel veel verschillende soorten tegelijkertijd gezien. Soms worden er zwermen van meer dan 15.000 witte ooievaars geteld, en op één dag ruim 30.000 Zwarte Wouwen. Dat moet een machtig gezicht zijn. Om een idee te krijgen: van de roofvogels en ooievaars zijn in de herfst 600.000 individuen geteld, verdeeld over 30 soorten. Veel van de kleinere, voornamelijk zangvogeltjes steken over in de nacht. Die zijn dan te zien in de gebieden waar zij voor en na de oversteek rusten en eten. Het aantal wordt geschat op 30 tot 35 miljoen per seizoen.
Wat is de beste plek om de vogels te spotten
In de provincie Cadiz zijn veel verschillende plaatsen waar je heen kunt gaan om de vogelste zien. Dit varieert van de Cota Doñada, de moerassen van Barbate, de rijstvelden van La Janda, de bossen van de Alcornocales, de vlaktes van Libar in Grazalema. Er is een enorme verscheidenheid aan habitats waar vogels zich kunnen voeden, rusten en broeden. Waarbij de diverse soorten ook weer verschillende voorkeuren hebben. Rotswanden, kreupelhout, grasland, rivieren, stranden,…. Maar wij bezoeken het gebied rond Tarifa.
In het najaar zijn de beste plaatsen iets meer land inwaarts, terwijl in het voorjaar de kust favoriet is. Deze plaatsen zijn uiteraard verschillend als gevolg van de vliegrichting. Maar heel belangrijk voor de keuze is de windrichting. Belangrijk te weten dat de vogels in het voorjaar veel meer risico nemen. Ze zijn immers op weg naar de plaatsen waar ze gaan broeden. De hormonale drang en het instinct zeggen daarom: gaan! In de winter hebben ze meer rust en tijd om de oversteek te maken en te wachten op de dag waarop de wind het gunstigst is.
Voor de juiste keuze op onze trip vertrouwen we op Nacho, die ons zoveel mogelijk probeert uit te leggen. Maar voor ieder antwoord hebben we alweer twee nieuwe vragen klaar. Maar waarom…… Gelukkig is hij geduldig. Want het verhaal van de wind, is best ingewikkeld. We moeten kiezen voor een strategische plek. Maar welke is dat?
Invloed van de zon en de wind
Het kiezen van de juiste plek is lastig. De grotere zwevende vogels, sommigen met enorme spanwijdte, hebben thermische opwaartse luchtstromen nodig, vaak meer midden op de dag, meestal tussen 11.00 en 15.00 uur, wanneer de zon de lucht opwarmt en de thermiek vergroot. De zeevogels trekken in grote groepen, juist tussen 9.00 en 13.00 uur, wanneer het nog wat koeler is. De kleinere vogels migreren juist ’s nachts en volgen voor hun richting de ondergaande zon. Ze zien niet alleen de zon ondergaan maar lijken ook het daardoor veroorzaakte vlak van gepolariseerd licht te zien, dat hun kompas controleert. In de nacht wordt het gevaar van roofdieren vermeden en is er ook minder kans op uitdroging als gevolg van vliegen in warme zonovergoten luchten. De luchtstructuur is koeler en glad en daardoor bevorderlijk voor een stabielere vlucht. Maar dan de wind.
De geografische ligging van de Straat veroorzaakt een trechtereffect op de twee dominante winden, zoals de oostenwind (Levante) en de westenwind (Poniente). Bij gematigde tot sterke wind uit het westen (15-25 km/u) worden de vogels vanuit het zuiden naar het oosten gedreven. Een goed punt dan om vogels te zien is Punta Carnero.
Aan de overzijde liggen de bergen van Marokko, met de Jbel Musa als hoge top (842m). De zwevende vogels zoeken de thermiek om steeds hoger te komen en zo over zee naar beneden te glijden. Dit is de zogenaamde “tobogan”, de glijbaan. Wanneer de oversteek veel inspanning kost, vliegen de vogels laag wanneer ze de kust bereiken bij Punta Carnero. En kun je ze beter zien.
De observatoria aan de kust zijn derhalve in het voorjaar de betere optie. Zo ook Punta Camorro. Op zo’n plek kan het behoorlijk druk zijn met vogelaars, sommigen voorzien van enorme cameralenzen, wachtend op het ideale fotomoment. Het leuke voor de beginnende vogelaar is dat ervaren vogelaars ronduit vertellen wat ze zien. Voor de leek zijn veel vogels moeilijk te herkennen van deze afstand. Wij zagen hier vooral groepen wouwen en grijze korte-teen adelaars. Dat ze grijs waren was duidelijk maar van die korte teen, wie herkent dat van beneden? Maar, dus veel vogels van dezelfde soort.
Bij wind (15-25 km/u) uit het oosten worden de vogels vanuit het zuiden, vooral richting Tarifa en het westen geblazen. Een goed observatie punt is dan het strand van Los Lances. Hier is tijdens een “stop-over” veel eten te vinden in de waterpoelen.
Ook de Mirador van Cueva del Moro in de Sierra de la Plata boven Bolonia is bij oostenwind favoriet. Zoiezo is dit leuk omdat hier ook nesten van gieren te zien zijn en er is mooi uitzicht over Bolonia, de kust en de grote duinen van opgewaaid zand. En een mooie weg er naar toe.
Hoewel Gibraltar ook wel wordt aangegeven als spot plaats, zijn hier alleen vogels te zien bij heel sterke westenwind in het voorjaar. Bij de riviermondingen bij Algeciras (Palmones) tref je voornamelijk watervogels (waders) aan.
Wanneer de wind sterk is en meerdere dagen aanhoudt ontstaat er een bijzondere situatie. Dan wachten de vogels soms een paar dagen en vliegen ze allemaal tegelijk op de eerste dag dat de wind gunstiger is. Een ideale dag om veel te zien dus.
Najaar
Tijdens de herfstmigratie zijn punten in het binnenland te prefereren. Er zijn twee belangrijke observatieposten, Cazalla is groot en makkelijk bereikbaar met parkeerplaatsen. Voor Algorobbo moet je met de auto lastige kapriolen uit halen vanaf de drukke verkeersweg en daarom af te raden.
Voor leken op het gebied van vogel spotten is de najaarstrek eigenlijk meer geschikt dan die in het voorjaar. Omdat de vogels dan het broeden achter de rug hebben en de jongen hun eigen voedsel moeten vinden, zijn de vogels meer relaxed. Wanneer de wind te hard is of het weer te slecht, wachten ze met de oversteek in de weidegebieden op de heuvels rond Tarifa, in de Sierra de Grazalema en de rijstvelden van La Janda, te bereiken via twee exits langs de weg van Tarifa naar Vejer. Gieren en roofvogels vinden hier voldoende kikkers, ratten en konijnen. Hier kunnen ze rusten en is voldoende eten. De waadvogels blijven bij het strand en de riviermondingen. Allemaal wachtend op de juiste tijd voor de oversteek. De maanden zijn voornamelijk september en oktober en de vogels vliegen met veel meer soorten per dag. Soms kun je wel 20 verschillende soorten spotten.
De wind is bij vertrek naar Afrika minder belangrijk, alle soorten vertrekken immers vanaf een relatief klein gebied. Maar bij oostenwind wordt niet gevlogen. Dan is de kans te groot dat de vogels boven de Atlantische Oceaan uit komen. Zeker de kleine vogeltjes volgen bij hun oversteek in het najaar zoveel mogelijk de kust.
Wat is meest spectaculair?
Uiteraard zijn enorme groepen van duizenden vogels spectaculair om te zien. Maar op mijn vraag gaf Nacho het volgende antwoord: Van midden tot eind maart vliegen grote groepen van Atlantische papegaaiduikers vanuit de Balearen waar ze overwinteren, terug naar hun noordelijke broedgebieden in Schotland, IJsland, Scandinavië. Maar omdat ze boven de zee vliegen, zijn ze alleen te zien vanuit een boot tijdens de boottochten die speciaal georganiseerd worden.
Makkelijker te volgen is de Europese Wespendief, een haviksoort, die altijd in de eerste week van mei in enorme groepen in Europa arriveert.
Laat in oktober/vroeg in november zijn de vale gieren en de zeldzame Afrikaanse Rüppell’s gier, prachtig om te zien. Hoewel sommige gieren niet vertrekken omdat ze in Cadiz het gehele jaar, voldoende voedsel kunnen vinden.
Gevaren
Van de droogte, zoals bijv. in de Coto de Doñada hebben de vogels blijkbaar minder last. Ze concentreren zich eenvoudigweg op gebieden waar meer water is (de watervogels) en zoeken naar plekken met voldoende voedsel. Op mijn vraag of de vele windmolens, toch gelegen op de vliegroutes, geen belemmering vormen, werd mij uitgelegd dat een speciale dienst ervoor zorgt dat de windmolens op bepaalde tijden, wanneer veel vogels worden verwacht, worden stopgezet.
Tenslotte
Er is nog veel meer te vertellen maar dit artikel was bedoeld als een eerste kennismaking. Wij zagen nog niet de grote groepen, maar gaan dit najaar zeker een nieuwe poging doen. Voor wie het interessant lijkt, raad ik een begeleide toer van Birdingthestrait van harte aan. Waar vind je nog een gids die vertelt dat hij kippenvel krijgt als hij de vogels in het voorjaar weer ziet terugkeren naar “huis”. Dus vraag dan even om Nacho!
Wat is de meest geschikte verrekijker (voor amateurs)
Zonder verrekijker heeft het weinig zin de vogeltrek te bekijken. Wanneer je van plan zou zijn een verrekijker aan te schaffen, kun je op de website van vogelbescherming.nl kijken voor uitgebreide informatie over verrekijkers. Het meest geschikt voor vogelspotten is een 8×40 (42), of 10×40. Het eerste getal geeft de vergrotingsfactor aan, het tweede de objectiefdiameter.
Als de diameter van de lenzen aan de voorkant, groter is, komt er meer licht naar binnen en heb je een helderder beeld. Een 8x kijker is makkelijker ‘stil’ te houden en heeft een breder gezichtsveld, wat het “zoeken” van het onderwerp iets makkelijker maakt. Daarentegen geeft de 10x kijker iets meer details weer omdat het onderwerp dichterbij wordt gehaald.
Lezerskorting: Birdingthestrait biedt lezers van ESpecial Life een korting van 10% op een prive dagtrip of halve dagtrip. Deze kun je individueel of met je eigen groep tot 7 personen reserveren. Het aanbod is geldig tot eind 2024. Voor informatie of reserveren kun je een email sturen aan info@birdingthestrait onder vermelding van “vogelobservatie”.
Lunch: Je moet er even naar zoeken maar Restaurante El Tesoro biedt een terras met een fantastisch uitzicht over de Straat. Heerlijke vlees specialiteiten. Met vriendelijke staf, en de grote hond 9Simba) die in de omgeving rond banjert. Hij vergezelde ons op een groot gedeelte van de wandeling rond San Bartolomé.
Wandeling
Wanneer je voor de vogels vroeg op pad bent gegaan, is er wellicht in de middag nog tijd voor één van de prachtige (circulaire) wandelingen die hier te maken zijn. De wandeling langs het strand en terug door de duinen van Bolonia, zoals deze werd beschreven in ESpecial Life juni/juli 2023. Of de wandeling op de Lomo de San Bartolomé (Wikiloc 131391483).
Birding Cádiz: een leuk gidsje om te downloaden van cadizturismo.com Vol informatie over vogelspotten en meer gedetailleerd de gebieden van Cadiz.
Bolonia van boven gezien, rond wandeling op de Loma de San Bartolomé (Wikiloc 11526910)
Wij maakten nog twee wandelingen, een korte naar de vuurtoren van Punto Camaral en een rondje omhoog naar de top van Loma de San Bartolomé. Wanneer je bovenop de “Loma de San Bartolomé” bent aangekomen, bevind je je op de rand van Europa. Beneden de Atlantische oceaan met de goudgele baai van Bolonia, het enorme duin, Afrika aan de overkant en rondcirkelende gieren zwevend op de wind komen soms rakelings voorbij.
Vertrekpunt
We volgen de weg naar het dorpje Betis. Wanneer we vanaf de N340 zijn afgeslagen naar de CA8202 treffen we na 2,5 km een weggetje linksaf. Hier rijden we omhoog over een smalle geasfalteerde kronkelweg. Wanneer we de eerste huizen bereiken kijken we uit naar een geel bord dat verwijst naar “Zona de escalada San Bartolomé, Zona de Arriba. Iets verderop is een parkeerplaats en vlakbij een klein winkeltje (Alimentación BETIS) met wc en mogelijkheid voor een koffie.
Vanaf het parkeerterrein lopen we iets terug langs de weg om daarna, linksaf een pad op te gaan, te herkennen aan een stenen oven en het bordje “”Tajo del Búho/Canuto del Arca) naar rechts. We gaan nu een pad volgen, dat globaal langzaam omhoog loopt met daarbij de rotswand aan de rechterhand houdend. Er lopen meerdere paadjes, wellicht wat verwarrend, maar die worden voornamelijk gebruikt door koeien. De rotsformaties hebben prachtige vormen en worden gebruikt door klimmers.
Van 1 maart tot 31 augustus is dit echter verboden. Wandelen met kleine groepjes kan, maar zonder het maken van herrie, om de eventueel nestelende vogels niet te storen. Om boven te komen klauteren we soms over stenen, passeren kleine weides en volgen het pad gedurende een half uur. Eenmaal boven passeren we een hek en ……… wat een uitzicht! De Atlantische Oceaan in een prachtige kleur, de kust van Marokko, het duin en strand van Bolonia en het pijnbomenbos van El Chapparal. Maar meest indrukwekkend de langsvliegende cirkelende gieren. Vanaf dit punt hebben we een keuze.
We gaan linksaf en houden de rotsen aan onze linkerhand, we blijven aan de onderkant van deze rotsen. Even verderop zien we de gieren nog dichterbij maar daarna komen we door het bos van El Chapparal. En daar is begin april een brand geweest waardoor een groot deel van de bomen is verbrand. Je kunt er doorheen lopen en de natuur zal zich waarschijnlijk snel herstellen. De route daalt heel langzaam af en opgestapelde steentorentjes vertellen je de weg.
Je kunt vanaf het gierenpunt ook omdraaien, weer terugkeren naar het hek en de route aan de andere kant vervolgen (in het kaartje de gele lijn). Je houdt het hek dan aan de rechterhand en we laten de rotsen rechts. Straks komen we via deze route bovenop de rotsen te lopen. We volgen het paadje totdat we bij rotsen komen, we gaan hier rechts en klauteren omhoog. Ook hier wacht boven weer een prachtig uitzicht. Nu naar de baai van Valdequeras en Tarifa. Ook boven volgen we het paadje, weer langs de omheining. Op een gegeven moment zien we rechts een hek (Zona de Caza). Hier komen de twee paden weer bij elkaar. Rechts liggen enorme keien. Volg hier het paadje naar beneden tussen de struiken door en beetje links aanhoudend. Na enige tijd komen we uit op een pad. Hier kun je omhoog naar een uitzichtpunt lopen, aangegeven met een markeerpaaltje. Volg het pad weer naar beneden. Wanneer we op een kruispunt van wegen een markeerpaaltje zien met een witte band, slaan we rechtsaf en vervolgens scherp links. Nu moeten we letten op een bord dat wijst naar restaurant El Tesoro. We volgen de weg naar dit restaurant een stukje totdat we rechts een pad tegen komen. Aan het einde van dit pad, gaan we linksaf een koeienpad op om zo de bocht af te slaan terug naar ons startpunt. We kunnen ook terug lopen over de asfaltweg maar deze loopt voor een groot deel omhoog. In plaats daarvan dalen we liever af en kunnen we bij Alimentación nog even een drankje nemen (behalve op woensdag).
